Jednym z elementów projektu „Łemkowyna-Łem” w edycji 2020 jest nie tylko prezentacja fotografii z kolekcji Rodziny Wenhrynowiczów ale również i z Archiwum Nowicy-Przysłup.
Archiwum, które prowadzi Fundacja „Memo”, powstało w 2016 r. i od tego czasu gromadzi materiały archiwalne w postaci fotografii, dokumentów, nagrań video i audio. Pozyskuje je dzięki badaniom terenowym oraz kwerendom bibliotecznym i muzealnym.
Materiały te dokumentują dawne życie w dwóch małych wsiach Beskidu Niskiego: Nowicy i Przysłupiu. Leżą one na terenie Łemkowszczyzny, zamieszkiwanej m.in. przez Łemków należących aktualnie – obok Karaimów, Romów i Tatarów – do mniejszości etnicznej w Polsce. Dawna Łemkowszczyzna (łem. Лемковина) rozciągała się po północnej stronie Karpat, od wschodniej części Beskidu Sądeckiego, przez cały Beskid Niski po zachodnie krańce Bieszczadów, a także na fragmencie terytorium obecnej Słowacji. Łemkowie posiadają swój odrębny język, zwyczaje, obrzędy, tradycję, stroje, budownictwo – słowem kulturę. Kulturę często zapomnianą i … pomijaną w dyskursie publicznym. Sytuacji nie ułatwia trudna przeszłość. Z pośród licznych migracji wojennych w których uczestniczyli Łemkowie, największy wpływ na pamięć zbiorową wywarło przesiedlenie Łemków, które miało miejsce tuż po wojnie w ramach „Akcji Wisła” w 1947r. Z wysiedleń ludność zaczęła stopniowo powracać dopiero po 10 latach… Łemkowie często nie mogli wrócić do swoich domów (były one albo już rozebrane i zniszczone, albo zamieszkane przez nowych lokatorów) ci co wracali, a nie mieli już swoich domów budowali je na nowo, lub odkupywali swoje dawne domy od nowych właścicieli (Nowak 2000: 89-90). W samej Nowicy i Przysłupiu pozostało niewielu rdzennych mieszkańców, ale Ci co pozostali razem z nowymi mieszkańcami dbają o zachowanie pamięci o dawnych czasach.
Szczegółowo o wystawie realizowanej w ramach projektu można zapoznać się pod LINKIEM, z kolei z dokumentacją filmową z wydarzenia, które miało miejsce w świetlicy wiejskiej w Nowicy pod LINKIEM.
Nowak J., Zaginiony świat? Nazywają ich Łemkami, Universitas, Kraków 2000.
R.P.